Prace ręczne

Lekcje prac ręcznych odbywają się zwykle w wymiarze 2 godz. lekcyjnych w tygodniu w klasach I – V, 1 godz. lekcyjnej w tygodniu w klasach VI – VII, zajęcia w klasie VIII dostosowane są do ogólnego programu klasy.

W zajęciach uczestniczą zarówno dziewczęta jak i chłopcy. Ich celem jest bowiem nie tyle samo nauczenie dzieci szycia czy robienia na drutach, lecz rozwinięcie w nich cech istotnych dla całego rozwoju dziecka. Chodzi tu przede wszystkim o:

ćwiczenie sprawności rąk,

koordynację pracy rąk i oczu,

rozbudzanie, pielęgnowanie i rozwijanie ochoty do pracy o charakterze rzemieślniczym oraz radości z takiej pracy i rozwijanie właściwego do niej stosunku,

kształtowanie właściwych postaw i umiejętności (zaradności, oszczędności materiału, pokonywanie trudności, wytrwałości, koncentracji, rzetelności, współpracy, zachowywania porządku, itp.),

rozwijanie zmysłu estetycznego, poczucia koloru, umiejętności łączenia wzoru i koloru z kształtem i przeznaczeniem przedmiotu,

wytwarzanie samodzielne (rękoma lub przy użyciu prostych narzędzi) czegoś (np. części ubrania), czego wykonanie wymaga czasu, cierpliwości, uwagi, koncentracji,

praktyczne poznawanie sposobów wytwarzania przedmiotów codziennego użytku.

Wyroby wytwarzane w ramach lekcji prac ręcznych winny być przedmiotami użytkowymi – służyć zabawie (np. piłka), przydawać się w szkole (np. pokrowiec na flet) lub w życiu prywatnym (np. ubranie). Winny one też ładnie i estetycznie wyglądać. Dziecko wykonując je poznaje pracę człowieka. Przeżywając trud, samo pokonując trudności, nabiera szacunku zarówno do samego przedmiotu, jak i do osoby, która go wytworzyła.

W konsekwencji rozwija się u dziecka szacunek do ludzi, którzy potrafią sami coś zrobić. Uczniowie odkrywają, poprzez własne doświadczenie, jak powstają znane im z życia przedmioty. To pozwala zdobywać im wiedzę o świecie, lecz nie poprzez samo tylko wyobrażenie czy myślenie, a poprzez czyn, poprzez przenikniętą myśleniem pracę własnych rąk. Te doświadczenia stanowić mogą podstawę dla kolejnego, bardziej poglądowo-intelektualnego etapu poznawania poszczególnych obszarów pracy i życia człowieka.

Podany w programie rozkład materiału i przykłady prac to owoc wieloletnich doświadczeń szkół waldorfskich; kolejność i rodzaj prac jest tu nieprzypadkowa – uwzględniają one prawa rozwojowe dziecka i specyfikę tego przedmiotu.

Trzeba wszakże pamiętać, że program taki wymaga od nauczyciela wykształcenia waldorfskiego i biegłości w poszczególnych umiejętnościach oraz bogatego zaplecza materiałowego. W nowo powstających w Polsce szkołach waldorfskich warunki te nie są łatwe do spełnienia. Nadto niektóre prace, np.: szycie postaci ludzkiej, butów czy zwierząt, wymaga od nauczyciela dobrej znajomości dzieci i być może nie od razu będzie możliwe. Trzeba zatem, by nauczyciel kształtował zajęcia zgodnie z możliwościami szkoły i swoimi osobistymi predyspozycjami, koncentrując się przede wszystkim na głębokich, rozwojowych potrzebach uczniów i do nich dostosowując poszczególne etapy pracy.

Trzeba też uwzględnić inny aspekt prac o charakterze rzemieślniczym. Dla dzieci niezwykle cenne jest zetknięcie się z nauczycielem, który po mistrzowsku opanował jakąś umiejętność. Już sama zręczność, z jaką wykonuje on poszczególne czynności lub pokonuje trudności, będzie zachętą do pracy i motywacją do wytężonej nauki. Z kolei nauczyciel, który wraz z dziećmi uczy się biegłości w danej sztuce, może dodać im sił i odwagi do zmagania się z opornym materiałem. Obaj mogą zatem korzystnie oddziaływać na rozwój uczni. Dysponują wszakże innymi predyspozycjami i je także należy wziąć pod uwagę określając dla danej klasy tempo pracy i konkretne zadania.

Pozostawiając nauczycielowi decyzję co do prac powstających w poszczególnych klasach, warto zwrócić uwagę na pozytywną rolę tworzącej się w szkole tradycji: dzieci oczekują pewnych konkretnych prac w danej klasie. Taka tradycja, mądrze pielęgnowana, wspiera działanie nauczyciela.

Odrębne zagadnienie stanowią uczniowie dochodzący do klasy w kolejnych latach. Zazwyczaj muszą oni być prowadzeni na lekcjach prac ręcznych według indywidualnego toku pracy czasem także w następnym roku szkolnym, gdyż nie posiadają odpowiednich umiejętności.